Quốc tế hoá
chiến tranh Syria
Trần
Bình Nam
Hôm Thứ Bảy 11-5-2013 hai quả bom nổ tại thành phố
Reyhanli của Thổ Nhĩ Kỳ nằm sát biên giới bắc của Syria làm thiệt mạng 42 người
và bị thương 142 người đa số là người tị nạn chiến tranh từ Syria. Trong cuộc
tranh chấp vũ trang giữa hai khuynh hướng Hồi giáo Sunni-Alawites tại Syria kéo
dài hơn hai năm qua chính phủ Thổ ngầm ủng hộ lực lượng chống tổng thống Syria
Bashar al-Assad, nên vụ nổ bỗng nhiên kéo Thổ vào cuộc và là một dấu hiệu cuộc
chiến tại Syria có thể nhiễu qua các nước chung quanh như Thổ, Lebanon, Jordan,
Do Thái mang bất ổn đến toàn vùng Trung đông.
Ngày 7 -5- 2013 Bộ trưởng ngoại giao Hoa
Kỳ John Kerry trong khi thăm viếng Moscow đã cùng với giới chức Liên bang Nga
công bố hai bên đồng ý triệu tập một hội nghị quốc tế về Syria. Có lẽ đó là
bước tích cực và thực tế nhất để dàn xếp cuộc chiến tranh tại Syria.
Cuộc chiến tranh tại Syria khởi phát từ cuộc biểu
dương chống độc tài của nhân dân Bắc Phi Mùa Xuân Arập đầu năm 2011 khi dân các
nước Tunisia, Libya, Ai Cập vùng lên lật đổ các chế độ độc tài. Và người ta
nghĩ tổng thống Bashar al-Assad của Syria cũng sẽ bị lật đổ trong một thời gian
ngắn.
Nhưng những gì diễn ra ở Tunisia, Libya, Ai Cập đã
không xẩy ra tại Syria. Chính yếu vì cuộc tranh chấp tại Syria có bản chất một
cuộc tranh giành quyền lực giữa hai khối tôn giáo đội lốt chống độc tài. Một
bên là khối theo đạo Hồi hệ phái Sunni, một bên là chính quyền tổng thống Assad
ở trong tay nhóm Alawites, một nhánh đạo Hồi cùng gốc với hệ phái Shia. Tổng
thống Assad được Liên bang Nga, Iran và phe tranh đấu Hezbullah tại Lebanon ủng
hộ, trong khi phe nổi dậy được Hoa Kỳ, Âu châu, Saudi Arabia, Do Thái ủng hộ và
các nước nhỏ trong vùng Vịnh cung cấp tiền bạc và vũ khí.
Cuộc chiến tranh kéo dài đã làm thiệt mạng hàng chục
ngàn người và lửa chiến tranh đã không chừa một nơi nào trên đất Syria. Từ thủ
đô Damascus, cho đến các thành phố lớn nhỏ từ bắc chí nam như Aleppo, Sweida và
các thành phố ven Địa trung Hải như Banias, al-Bayda.
Trong năm 2012 khi số người bị giết trong chiến tranh
lên đến con số 10.000, thế giới xúc động và Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc đã
2 lần muốn ra quyết nghị buộc các bên
chấm dứt cuộc chiến nhưng không thực hiện được vì phiếu phủ quyết của Liên bang
Nga.
Hoa Kỳ là nước có tư thế giúp phe nổi dậy, nhưng Hoa
Kỳ thấy không có lý do gì để hành động như vậy khi vừa rút khỏi Iraq và đang
trên tiến trình rút quân ra khỏi Afghanistan. Hơn nữa, nếu phe nổi dậy thắng
thì chính quyền mới tại Syria thay thế Assad cũng là một chính phủ Hồi giáo và
không có gì bảo đảm sẽ có thiện cảm với Hoa Kỳ hơn chính phủ Assad độc tài
nhưng có chính sách ngoại giao khôn khéo duy trì được hòa bình trong cuộc tranh
chấp dai dẳng với Do thái.
Tổng thống Obama từng nghiêm khắc cảnh cáo tổng thống
Assad rằng: “Chớ có dùng vũ khi hóa học. Đó là lằn đỏ nếu anh bước qua chúng
tôi sẽ can thiệp.” Nhưng trong tháng 4-2013 trong một cuộc tấn công tại một
ngôi làng gần thành phố Aleppo và một khu ngoại ô thủ đô Damascus, lực lượng
tổng thống Bashar al-Assad đã dùng vũ khí hóa học. Khi có bằng chứng quốc tế
rằng Assad đã dùng vũ khí hóa học tổng thống Obama tránh né cho rằng “hình như”
phe nổi dậy cũng đã dùng một thứ vũ khí hóa học khác để đánh lực lượng của
chính phủ. Chúng ta đều hiểu tổng thống Obama đã tuyên bố cứng rắn, một phần để
vuốt ve thành phần diều hâu tại quốc hội Hoa Kỳ, một phần để hù dọa Assad.
Nhưng trong thâm tâm ông không thấy có một lợi ích gì để đưa Hoa Kỳ vào một
cuộc chiến Trung đông khác.
Cuộc oanh tạc Damascus đêm 5/5 của Do Thái với mục
đích (Do Thái nói) ngăn chận Iran chuyển vũ khí cho nhóm Hezbollah tại Lebanon
là một món quà thủ tướng Do Thái kín đáo tặng tổng thống Obama. Nhờ cuộc bỏ bom
không khí đòi can thiệp tại Âu châu và nhất là tại quốc hội Mỹ nguội bớt dần.
Các đại diện dân cử lãnh đạo hai viện quốc hội như bà
Dianne Feinstein (Dân Chủ, California) Chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện,
James Inhofe (Cộng Hòa, Oklahoma) Thượng nghị sĩ thâm niên trong Ủy ban Quân
vụ, Dân biểu Ed Joyce (Cộng Hòa, California) Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Hạ nghị
viện dù đồng thanh lên tiếng “Hoa Kỳ
phải can thiệp sâu hơn” nhưng ai cũng tỏ ra rất dè dặt. Ngoại trừ các Thượng
nghị sĩ diều hâu mạnh tiếng lấy lệ như John McCain (Cộng Hòa, Arizona), Carl
Levin (Dân Chủ, Michigan) Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện kêu gọi Hoa Kỳ áp
đặt khu cấm bay (no-fly zone) và Thượng nghị sĩ Linsay Graham (Cộng Hòa, South
Carolina) kêu gọi gởi bộ binh Hoa Kỳ đến Syria.
Mọi người đều hiểu Hoa Kỳ ở một tư thế (anh lớn) không
thể không làm gì, nhưng đồng thời cũng hiểu rằng Hoa Kỳ có rất ít lựa chọn.
Thảm cảnh tại Syria và chế độ độc tài Assad cần chấm dứt, nhưng một chính phủ
trong tay nhóm Sunni không chắc gì thân thiện với Hoa Kỳ. Cái gương Libya còn
đó. Sự nổi dậy lật đổ Kadafi có tính quần chúng, nhưng chính phủ mới tại Libya
cũng đã không làm gì để bảo vệ tòa lãnh sự Hoa Kỳ tại Bengazhi khỏi bị nhóm quá
khích Al Qaeda tấn công (như cuộc tấn công hôm 11/9/2012 giết Tổng lãnh sự
Christopher Stevens) và cũng không tích cực giúp tình báo Hoa Kỳ điều tra để
tìm ra thủ phạm. Còn nữa, phe chống Assad thuộc nhiều khuynh hướng, cho nên
việc tiếp tế vũ khí cho phe chống không bảo đảm gì nó không lọt vào tay bọn
khủng bố.
Có lẽ Hoa Kỳ và Liên bang Nga cuối cùng rút bài học
chiến tranh Việt Nam 1946-1954 để thấy rằng một cuộc chiến tranh có màu sắc
quốc tế phải được giải quyết qua một hội nghị quốc tế. Cuộc chiến tranh tại
Syria tuy bề ngoài không có gì giống cuộc chiến tranh Việt Nam 1946-1955, nhưng
có những diễn biến tương tự.
Cuộc chiến Việt Nam 46-54 bắt đầu với phong trào giành
độc lập dưới ảnh hưởng của chủ thuyết Mac-Lenin nằm trong cái khung đấu tranh
giữa tư bản và vô sản. Sau lưng một bên là Tây Âu, bên kia là khối Cộng. Đầu
thập niên 1950 cuộc chiến Việt Nam lan tràn qua Lào, Cambodia và bắt đầu nhiễu
qua Thái Lan. Pháp vận động Hoa Kỳ nhảy vào cuộc chiến thì đảng Cộng Sản Việt
Nam vận động sự hậu thuẫn của Liên xô và Trung quốc. Cuộc chiến giành độc lập
của Việt Nam biến thành cuộc đối đầu quốc tế. Cuối cùng cuộc chiến tranh được
giải quyết qua hội nghị quốc tế tại Geneva, một bên là quốc gia Việt Nam với
quốc trưởng Bảo Đại, Pháp, Anh (Hoa Kỳ đóng vai tích cực nhưng không có mặt tại
bàn hội nghị), một bên là chính quyền cộng sản do Hồ Chí Minh lãnh đạo và Nga
sô, Trung quốc.
So sánh với chiến tranh Syria. Cuộc chiến Syria bắt
đầu với chiêu bài chống nhà độc tài Bashar al-Assad, nhưng thực chất là cuốc
đấu tranh giữa hai nhánh Hồi giáo. Một bên được Liên bang Nga yểm trợ, một bên
được Tây phương dành nhiều cảm tình dù không tin cậy. Tổn thất nhân mạng sau
hơn 2 năm bắn giết nhau đã lên đến con số 70.000 người, và đang lan dần ra các
nước chung quanh như Lebanon, Thổ và đã kéo Do Thái vào cuộc chiến (với vụ bỏ
bom thủ đô Damascus hôm 5-5-2013.)
Nếu Hoa Kỳ và Liên bang Nga không muốn can dự trực
tiếp, và mọi giải pháp trước diễn đàn Liên hiệp quốc đều không thể thực hiện do
phiếu phủ quyết của các Ủy viên Thường trực bên này hay bên kia thì cuối cùng
cách giải quyết còn lại một hội nghị quốc tế.
Trong chuyến đi Moscow đầu tháng 5-2013 Hoa Kỳ và Liên
bang Nga đã đạt được sự đồng thuận về nguyên tắc này và đó là ánh sáng cuối
đường hầm của cuộc chiến tranh Syria.
Chừng nào thì Hội nghị triệu tập? Điều này lệ thuộc vào chừng nào thì Hoa Kỳ và
Liên bang Nga đồng ý về thành phần tham dự. Hoa Kỳ có thể đề nghị Anh, Pháp, Do
Thái, chính quyền Palestine và đại diện
phe chống Assad. Liên bang Nga có thể đề nghị Trung quốc, Iran, nhóm Hezbollah
và lẽ dĩ nhiên chính quyền tổng thống Assad. Thứ hai là nơi triệu tập và sau
cùng là tình hình chiến sự. Thành phố Damascus hay Aleppo có thể bị bao vây và
một Điện Biên Phủ nào đó sẽ được nhen nhúm.
Cũng giống như
cuộc chiến Việt Nam và hội nghị Geneva, các thế lực quốc tế sẽ có một
diễn đàn mặt đối mặt để đổi chác quyền lợi và giải quyết các tranh chấp khác
còn vướng víu như tranh chấp Sunni-Shiite ở Trung đông, tranh chấp Do Thái – Palestine , vụ Iran chế
tạo bom nguyên tử … chứ không phải chỉ
đi tìm một giải pháp cho cuộc chiến Syria.
Sau hội nghị quốc tế về Syria là một thời kỳ hòa bình,
trước khi các thỏa thuận “có tính lâu dài” tại đó trở thành mầm mống của một
cuộc tranh chấp quốc tế khác. Cũng như
giải pháp chia đôi Việt Nam năm 1954 với hứa hẹn một cuộc bầu cử để thống nhất
Việt Nam không bao giờ thực hiện là mầm mống của trận chiến tranh khốc liệt kết
thúc năm 1975 tưởng chừng như có thể dẫn thế giới tới bờ vực của đại chiến thứ
3.
Dưới hình thức này hay hình thức khác lịch sử chỉ là
một sự tái diễn./.
Trần Bình Nam
May 15, 2013