Tuần báo “The Economist” số ngày 25-31 /7/ 2015
Về cuộc tranh chấp hiện nay trên Biển đông
và biển Nhật bản
Trần Bình Nam phóng dịch
“Small
Reefs, Big problems: Asian coast guards are
in
the front line of the struggle to check China”
Hiện nay
trên biển Nhật bản, các hải đội tuần duyên (coast guards) của Trung quốc và Nhật
bản vờn nhau như chơi trò cút bắt. Cứ đều đặn10 ngày hay một tuần một lần, sáng
sớm một hải đội tuần duyên nhỏ của Trung quốc đến chờn vờn chạy lấn vào 12 hải
lý của đảo Senkaku (Trung quốc gọi là đảo Diaoyu) rồi đến khoảng trưa bộ ngoại
giao Nhật bản ra thông cáo phản đối Trung quốc vi phạm hải phận. Mỗi lần tàu tuần
duyên Trung quốc xuất hiện, tàu tuần duyên Nhật bám sát cảnh cáo Trung quốc, và
tàu tuần duyên Trung quốc chạy một hồi cho đã rồi rút lui.
Trò
chơi cút bắt này so với cường độ đụng chạm tưởng chừng như Trung quốc và Nhật bản
sắp đánh nhau tại đó năm 2012 là một dấu hiệu hai bên đều muốn tránh căng thẳng.
Trung
quốc xuống thang vì Nhật bản không phải là nước dễ bị bắt nạt. Sau lưng tàu tuần
duyên trang bị vũ khí nhẹ hải quân Nhật lúc nào cũng sẵn sàng để yểm trợ. Hơn nữa
Hoa Kỳ cho biết nếu có đụng độ giữa Trung quốc và Nhật bản Hoa Kỳ sẽ đứng về
phía Nhật bản.
Tại
biển Nhật bản thì vậy, nhưng tại Biển đông trong vùng quần đảo Trường Sa đang
tranh chấp với Việt Nam và Phi luật tânTrung quốc không hiền lành như vậy. Việt
Nam và Phi luật tân yếu hơn Nhật và Hoa Kỳ không có một cam kết bảo vệ nào dứt
khoát như đối với Nhật bản.Từ khi Hoa Kỳ rút khỏi Việt Nam, nhất là từ năm 1992
rút khỏi căn cứ Subic Bay của Phi luật tân, Biển đông là một khoảng trống quyền
lực. Trong năm qua Trung quốc đã ngang nhiên kéo dàn khoang dầu vào vùng Đặc
quyền Kinh tế (Exclusive Economic Zone – EEZ) của Việt Nam. Và trong nhiều năm
qua đã âm thầm đắp các đảo tí hon hay các mỏm đá nhỏ trong vùng Trường Sa thành
những căn cứ.
Sự phát triển hải quân nước sâu (TBN: hải
quân có khả năng hoạt động trên đại dương xa căn cứ đất liền) của Trung quốc
làm cho Việt Nam và Phi luật tân lo âu, nhất là khi ông Tập Cận Bình luôn nhắc
đến chiến lược của Trung quốc là “lớn mạnh
trong hòa bình” và “cân bằng quyền lực
giữa các nước lớn” xem như đối với Việt Nam
và Phi luật tân là chuyện nước nhỏ không đáng kể.
Tại Bắc
Kinh cũng như tại Hoa Thịnh Đốn, các nhà chiến lược không ngừng bàn tán về “cái bẫy Thucydides” là câu chuyện đánh
nhau giữa hai nước Athens và Sparta vào thế kỷ thứ 5 trước công nguyên do sử gia Thucydides ghi lại. Sparta là thế lực
đương thời, trong khi Athens là thế lực đang lên. Sparta lo lắng và đánh phủ đầu
Athens. Người ta lo rằng một nước đang ở thế siêu cường (như Hoa Kỳ hiện nay) sẽ
đụng độ với một siêu cường đang lên (như Trung quốc). Các chiến lược gia Nhật bản
lại dùng một hình ảnh so sánh khác. Nhật bản nói sự phát trển hải quân nước sâu
của Trung quốc và sự nóng vội lấn biển của Trung quốc hiện nay sẽ sinh ra chiến
tranh không khác gì sự phát triển bộ binh và sự nóng vội chiếm đất của Nhật bản
trong thập niên 1930, 1940 đã sinh ra cuộc đụng độ Thái bình dương giữa Hoa Kỳ
và Nhật bản .
Hiện
nay Trung quốc dấu kỹ vũ khí, và đẩy mạnh sự tranh chấp trên mặt trận ngoại
giao, vận động sử gia bênh vực, vẽ họa đồ đáy biển, đắp đảo xây dựng cơ sở vật chất mà Trung quốc
nói là để phục vụ sinh hoạt của ngư dân như đèn pha, cảng tránh bão, phương tiện
cứu hộ …
Nhưng
mới đây Hoa Kỳ đã hé cho thế giới thấy các xây dựng, đặc biệt trên hòn đá Chữ
thập (Fiery Cross Reef) gồm một phi đạo dài 3km cho máy bay quân sự đáp, nhiều
kho có mái che cho máy bay phản lực đậu và những dàn súng phòng không. Các sĩ
quan hải quân Hoa Kỳ cho rằng các cơ sở quân sự này chỉ là “những mẫu hạm không chạy được” trong trường
hơp chiến tranh sẽ bị hải quân Hoa Kỳ đánh chìm trong nháy mắt. Nhưng nếu chưa bị đánh chìm (vì chưa có chiến
tranh) thì các cơ sở vật chất này vẫn giúp Trung quốc biểu dương sức mạnh trên
Biển đông .
Đường
9 đoạn bao gồm hầu hết Biển đông do Trung quốc đơn phương vẽ là đầu mối tranh
chấp với các nước chung quanh. Bên trong đường 9 đoạn có nhiều đảo nhỏ và nhiều
cụm đá ngầm của Việt Nam và Phi luật tân. Hoa Kỳ không đứng về phía nào trong
cuộc tranh chấp ai làm chủ mỏm đá nào chừng nào không ai đụng chạm đến quyền
lưu thông trong vùng biển và trên vùng trời Biển đông của Hoa Kỳ và của thế giới
nói chung. Thỉnh thoảng Hoa Kỳ cho máy
bay thám thính quân sự bay gần các đảo mới đắp của Trung quốc để nhắc cho Trung
quốc biết lập trường của Hoa Kỳ.
Trung
quốc không phải là nước đầu tiên xây dựng cơ sở vật chất tại Trường Sa nhưng sự
xây cất quy mô của Trung quốc làm cho cuộc tranh chấp càng ngày càng khó giải
quyết. Lời hứa của Trung quốc sẽ cùng với các quốc gia chung quanh Biển đông soạn
thảo một “Quy tắc ứng xử” sẽ chẳng bao giờ thực hiện được. Và các nước Đông nam
á không có sự lựa chọn nào khác hơn là tìm thế đối trọng nơi Hoa Kỳ và trang bị
thêm vũ khí.
Thủ
tướng Nhật Shinzo Abe đang trình quốc hội thông qua một bộ luật cho phép quân đội
Nhật rộng tay hành động hơn như hợp tác với hải quân Hoa Kỳ tuần hành trên Biển
đông và bán rẻ 10 tàu tuần duyên cho Phi và 6 tàu cho Việt Nam. Theo ông
Narushige Michishita thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách (National Graduate
Institute for Policy Studies) ở Tokyo thì đây là hành động chống sự đe dọa của
Trung quốc .
Trong
khi đó quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ càng lúc càng cải thiện, và Việt Nam
đang mua thêm nhiều vũ khí của Liên bang Nga. Phi luật tân thì ký thỏa ước cho
phép Hoa Kỳ trở lại căn cứ Subic Bay và vài căn cứ khác và đang chuẩn bị ngân
sách cải thiện quân đội.
Hiện
nay, tòa án quốc tế đặt trụ sở ở The Hague (Hà Lan) đang xem xét vụ Phi luật
tân kiện Trung quốc để xem - theo văn bản của Luật Biển UNCLOS - Trung quốc có quyền đòi chủ quyền 12 hải lý
và rộng hơn nữa là 200 hải lý đặc quyền kinh tế chung quanh các hòn đảo mới đắp
không. Tòa The Hague không có thẩm
quyền phán quyết ai làm chủ cụm đá nào, nhưng một phán quyết bất lợi cho Trung
quốc đối với quyền xử dụng mặt biển và đáy biển chung quanh cũng làm cho Trung
quốc bớt hung hăng. Trung quốc nói không chấp nhận phán quyết của tòa, nhưng
gián tiếp theo dõi vụ kiện bằng cách gởi đến tòa các biện minh trạng cần thiết.
Còn
chuyện Đài Loan. Đài Loan nằm giữa biển Nhật bản và Biển đông. Tình hình eo biển
Đài Loan trong nhiều năm qua êm êm nhờ chính sách hòa hoãn của tổng thống Mã
Anh Cửu (Ma Ying-jeou) thuộc đảng Trung
Hoa Dân
Quốc (KMT). Nhưng nếu qua cuộc bầu cử tổng thống đầu năm 2016 tới, bà
Thái Anh Văn (Tsai Ingwen) thuộc đảng
Dân Chủ Tiến bộ (Democratic Progressive Party) đắc cử tình hình có thể đổi
khác. Để Hoa Kỳ yên tâm bà Thái Anh Văn cho biết bà vẫn sẽ giữ lập trường ôn
hòa với lục địa, nhưng Bắc Kinh không
tin bà .
Về hướng
Biển đông Trung quốc và Đài Loan có chung lập trường là các hải đảo ở đó thuộc
về nước Trung quốc. Năm 1945 khi Nhật đầu hàng, chính quyền Quốc Dân Đảng đã tiếp
thu các hòn đảo Nhật chiếm đóng. Nhưng đối với đường 9 đọan, Đài Loan không dứt
khoát đòi hỏi như Bắc kinh đang làm, mặc dù đường này do chính quyền KMT vẽ năm
1946 trước khi bị Mao đẩy ra Đài Loan. Hoa Kỳ từng thúc đẩy tổng thống Mạc Anh
Cửu công khai lập trường đối với đường 9 đoạn để làm suy yếu đòi hỏi đơn phương
của Trung quốc. Và mới đây tổng thống Mã Anh Cửu tuyên bố Đài Loan chỉ đòi chủ
quyền 12 hải lý chung quanh các đảo hay cụm đá mình đang làm chủ nhưng không
đòi hỏi vùng biển nằm bên trong đường 9 đoạn.
Nhưng
ngoại giao và các lời tuyên bố tế nhị của nó không làm thay đổi thực tế của sức
mạnh quân sự tại chỗ. Các chuyên viên
quân sự nghĩ rằng: Đài Loan đã mất khả năng tự bảo vệ trong nhiều năm qua trước
sự lớn mạnh của Trung quốc; và Nhật bản hiện còn khả năng bảo vệ các hòn đảo đất
nhà ở phía nam nhưng sẽ không quá 10 hay 15 năm nữa. Cho nên câu hỏi thiết thực
là quốc gia nào có khả năng gây thiệt
hại nặng nề cho Trung quốc để Trung quốc không dám đánh Đài Loan hay Nhật bản?
Ai cũng hiểu câu hỏi này dành cho Hoa Kỳ. Hoa Kỳ còn có khả năng và ý chí thay
đổi cán cân quân sự trong vùng Tây Thái bình dương không?
20
năm trước khi Trung quốc bắn hỏa tiễn đe dọa sát bờ Đài Loan Hoa Kỳ đã gởi tới
eo biển Đài Loan hai hải đội mẫu hạm đặc nhiệm để cảnh cáo Trung quốc. Lần này
Hoa Kỳ còn hành động như vậy không? Không một nhà chiến lược nào trả lời dứt
khóat là “Có”.
Bàn cờ
quân sự tại Tây Thái bình dương luôn luôn thay đổi. Hiện nay Trung quốc đang
phát triển một hệ thống “chống xâm nhập” (Hoa Kỳ đặt tên là hệ thống A2/AD –
Anti-Access/Area Denial) ngăn không cho các mẫu hạm của Hoa Kỳ đến sát rào
phòng thủ thứ nhất của Trung quốc (chạy dọc từ Nhật bản, đến Đài Loan, qua Phi
luật tân đến Indonesia). Và Hoa Kỳ đang nghiên cứu vũ khí để chọc thủng hàng
rào chống xâm nhập này. Và lúc này là lúc các quốc gia lân cận Trung quốc nghĩ
đến hàng rào phòng thủ của riêng mình chống sự xâm nhập của hải quân Trung quốc
.
Giáo
sư Toshi Yoshihara thuộc Đại học hải chiến Hoa Kỳ (US Naval War College) nghĩ rằng
Nhật bản cần chú trọng đến hỏa tiễn đặt trên đất liền chống chiến hạm, tàu ngầm,
mìn, chiến thuật đánh “du kích biển” bằng tàu nhỏ vận tốc cao có trang bị hỏa
tiễn. Hoa Kỳ cũng đang khuyến khích Đài Loan trang bị như vậy. Nhật bản nghĩ rằng
sự bảo vệ Đài Loan liên hệ chặt chẽ với
an ninh của Nhật và chuyên viên Andrew Krepinevich thuộc Trung tâm Nghiên cứu
Chiến lược và Ngân sách ở Hoa Thịnh Đốn (Centre for Strategic and Budgetary
Assessements) cũng đang khuyến cáo Hoa Kỳ giúp Phi luật tân phương tiện tự bảo
vệ các hải đảo đất nhà.
Đây
là chiến lược “Nếu không thể đánh gục được
kẻ địch thì hãy chận đường đừng cho kẻ địch đi xa”. Nhưng nếu áp dụng chiến
lược này trong cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Trung quốc trong vùng Tây Thái bình
dương thì chẳng khác gì nhìn nhận trước sau biển Nhật bản và Biển đông cũng sẽ
là ao nhà của Trung quốc và Hoa Kỳ cùng các đồng minh chỉ đang lo sao chận
không cho Trung quốc ra khỏi ao nhà. Chiến lược này hạ sách vì chỉ gây ra căng
thẳng trong vùng Tây Thái bình dương. Thượng sách là thuyết phục Trung quốc hợp
tác với Nhật bản và các nước Đông nam Á để cùng khai thác tài nguyên thiên
nhiên, cùng phát triển và cùng hưởng lợi, nhưng luôn luôn cứng rắn nếu Trung quốc
hành động ngang ngược.
Trung
quốc cũng có những khó khăn nội bộ và cũng phải nhìn trước nhìn sau đối với áp
lực và dư luận quốc tế, và gần đây một số chiến lược gia của Trung quốc cũng
nghĩ rằng thời gian qua Trung quốc đã quá
nóng vội trong việc gồng mình ra biển nên Trung quốc có vẻ đang kìm lại.
Trung quốc nói đã ngưng chương trình nới rộng các mỏm đá Trường Sa. Nhưng có thể
đây chỉ để làm nguội tình hình trước chuyến công du Hoa Kỳ của ông Tập Cận Bình
vào tháng Chín tới.
Vào
lúc này, không có chỉ dẫn nào cho thấy sẽ có đụng độ vũ trang trên biển Nhật bản
hay Biển đông. Điều đáng lo là các hải đội tuần duyên của hai bên nghênh nhau hằng
ngày trên biển đặc biệt giữa Trung quốc và Nhật bản chung quanh đảo Senkaku
trong một hoàn cảnh nào đó không kìm được tay súng ./.
Trần
Bình Nam (phóng dịch)
July 29, 2015